Het verborgen leven van bomen

Onlangs werd mijn aandacht getrokken door een bericht over een boek over bomen. Het boek draagt de intrigerende titel Het verborgen leven van bomen. Wat ze voelen, hoe ze communiceren – ontdekkingen uit een onbekende wereld en is geschreven door Peter Wohlleben. Het was wekenlang het best verkochte boek in Duitsland en ik snelde me dus naar onze bibliotheek die een exemplaar bleek te bezitten.

De manier waarop Wohlleben beschrijft wat en hoe bomen voelen en hoe ze communiceren met elkaar en levende organismen in hun omgeving, en daarmee een vergelijk trekt met mens en dier, vraagt veel van mijn inlevingsvermogen. Het vraagt een manier van denken die ons hier in de Westerse samenleving in het algemeen niet zo eigen is. Ook Wohlleben signaleert dat, sterker nog, als traditioneel boswachter was hijzelf ook jaren blind voor dit ‘verborgen leven van bomen’. Waarom is dit? Waarom vinden we het zoveel moeilijker om planten te begrijpen dan dieren? Wohlleben stelt dat we ons moeilijk in bomen kunnen inleven omdat ze zo ontzettend langzaam zijn. Hun kindertijd en jeugd duren tien keer zo langs als de onze. Al onze zintuigen zitten ook anders in elkaar. We moeten dus een beroep op onze fantasie (kunnen) doen om enig idee te hebben wat er in bomen omgaat.

Met het lezen van Wohllebens boek gaat er echter een hele wereld voor je open. Zelfs al zou je fantasie niet toereikend zijn om bomen een gevoelsleven toe te dichten, dan nog leer je een schat aan informatie over bomen en het ecosysteem van oerbossen. Elke bladzijde van het boek staat vol met interessante informatie en met de 222 pagina’s van het boek betekent dat dus véél informatie. Wohlleben weet alles echter op een heel toegankelijke manier te beschrijven en dus wordt het nergens zwaar. 

Wohlleben laat zien hoe bomen niet alleen optisch communiceren, maar bijvoorbeeld ook chemisch door bepaalde (geur)stoffen uit te scheiden. Dat zijn echter niet de enige communicatiemiddelen van bomen. Bomen maken ook contacten met hun wortels, door vergroeiing met buurbomen en door schimmels die op en in de wortels leven. Die schimmels werken dan als het glasvezelnetwerk voor internet. Bomen kunnen elkaar zo waarschuwen voor plagen, maar ook elkaar voorzien van voedingsstoffen. Dit is de manier waarop beuken hun nageslacht in leven houden tot dit nageslacht ‘op eigen benen kan staan’. Jonge beuken kiemen immers aan de voet van de moederboom en dus in de schaduw. Zij zijn dus maar zeer beperkt in staat fotosynthese te bedrijven en daarmee voor hen noodzakelijke voedingsstoffen te krijgen. Die krijgen ze middels het ondergrondse netwerk van hun soortgenoten. Ook vocht kan op deze manier met elkaar gedeeld worden. 

Hoe ongerepter het ecosysteem van het bos, hoe intacter de sociale gemeenschap is en hoe gelijkmatiger het microklimaat onder de bomen. In dergelijke ecosystemen krijgen nieuwkomers (zowel concurrenten als aanvallers) die worden meegebracht door trekvogels en stormen moeilijk voet aan de grond. Er is altijd wel een antwoord op de nieuwe uitdaging. En als je dit weet, kun je jezelf meteen ook voorstellen hoe verweesd de bomen in onze straten, tuinen en parken zijn. Zij hebben geen sociaal netwerk om op terug te vallen en zijn daarmee veroordeeld tot een relatief kort en zwaar leven. 

Als we weten wat planten allemaal kunnen en erkend hebben dat ze een gevoelsleven en bepaalde behoeften hebben, dan moet ook onze omgang met planten stap voor stap veranderen. Hoe? Die vraag is voor onze uitgestrekte, bijna aaneengesloten, cultuurlandschappen niet zo een, twee, drie te beantwoorden. Laten we beginnen met te beschermen wat we hebben, gewoon door ons er niet mee te bemoeien en de (aangeplante) bossen de tijd te gunnen hun eigen optimale ecosysteem te ontwikkelen. En ja, ik weet het, dat is gemakkelijker gezegd dan gedaan.

Begin gewoon met het lezen van dit boek. Het verborgen leven van bomen is een aanrader. Een eerste stap (en misschien wel een tweede en derde erbij) naar bewustwording! Hoewel een waarschuwing daarbij wel op zijn plaats is... Niet snel zullen plekjes zoals op de foto hierboven nog hetzelfde romantische gevoel oproepen, als Peter Wohlleben je ogen heeft geopend voor de drama's die te zien zijn.